Araştırma Makalesi    |    Açık Erişim
UFÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 2025, Clt. 1(1) 1-12

Kadın Haklarında Çoklu Ayrımcılık Üzerine Kesişimsel Bir Okuma

Z. Gönül Bakır

ss. 1 - 12   |  DOI: https://doi.org/10.29329/ufusobed.2025.1115.1

Yayın Tarihi: Ocak 18, 2025  |   Görüntüleme Sayısı: 21/12   |   İndirilme Sayısı: 30/13


Özet

Son yıllarda, kadın hareketlerinin etkin çalışma ve kazanımlarıyla, ataerkil yapının özel alana ait kılmaya çalıştığı kadına yönelik şiddet ve ihlallerinin kamusal alana ait olduğu ve bunun toplumsal bir sorumluluk olduğu anlaşıldı. Kadına yönelik şiddet ve tecavüzlerin, ataerkil yapının baskıladığı geniş ölçekli bir tahakküm ilişkisinin parçası ve aracısı olduğu görülmektedir. Kadın haklarındaki bireysel, izole edilmiş ve devlet müdahalesinden bağışık olduğunun kabulüne dayanan bu soyut birey anlayışı yerine ırk, cinsiyet, toplumsal cinsiyet gibi kategorilerin öncülüğünde, kadın haklarında, kimlik temelli bir mücadele ve kadın kimliğinin yeniden inşası ihtiyacı öne çıkmaya başlamıştır. Sosyal alanlardaki kadın haklarının analizinde, birden çok ayrımcılık türünün aynı anda oluştuğunun görülmesiyle, bu şekilde eş zamanlı olarak yaratılan çoklu ayrımcılığın, kadınlar üzerinde çok daha derin sonuçlar yaratmıştır. Mevcut ayrımcılık anlayışımızın, ayrımcılığı sadece tek bir eksende görmeye bizi nasıl koşullandırdığının ve sınırladığının anlaşılmasıyla, çoklu ayrımcılık uygulamaları daha da görünür hale gelmiş, çoklu ayrımcılıkla birlikte anılmaya başlayan kesişimsellik kavramı ve analizleri ortaya çıkmıştır. Kesişimsellik kavramı, bir grubun etnik bağlam, cinsel yönelim, sınıf, yetenek, etnik kökeni, sosyo ekonomik durumu, din veya toplumsal cinsiyete göre birden çok şekilde yapılan, çoklu ayrımcılık ve baskı çeşitlerini birlikte ele alarak değerlendirmek için, uygun bir kavramsal çerçeve yaratmaktadır. Kesişimsellik algısı ve çalışmalarında, sosyal kimliğin, cinsiyet, ırk ve sınıf gibi tek tip analiz kategorilerinin ötesine geçilmekte, ırk, etnik köken, cinsiyet, sınıf, cinsellik ve yetenek gibi kategoriler, sosyal olarak yeniden bütüncül bir şekilde yapılandırılmakta ve sosyal adaleti destekleyerek, dezavantajlı grupların ilerlemesiyle birlikte, aynı zamanda sosyal yapının tüm yaşamımızı nasıl şekillendirdiğini de açıklamaktadır. Kesişimsellik kavramının sosyal alanda kullanılması, konulara çok boyutlu bakış açısı getirmekte, toplumsal yapının görünmeyen, görülmek istenmeyen yönleri de açığa çıkarmış olmaktadır. Kesişimsellik çalışmaları, çoklu ayrımcılığı göz önüne çıkararak, cinsiyet ve ırksal eşitsizliklerle birlikte eğitim, kimlik, yapı, sosyal aktivizm gibi birçok faktörün birbiriyle kesiştirilmesiyle, olayların farklı şekilde okunmasını ve yorumlanmasını sağlamaktadır. Kesişimsellik, çoklu toplumsal boyutlar ve toplumsal ilişki biçimlerindeki ayrımcı ilişkilerin birleşmesi olarak tanımlanabilir. Kesişimsel ayrımcılık kavramı, tek ve sabit bir sosyal ayrımcılığın ötesine geçerek, dezavantajlı gruplar ve kadınlar üzerindeki sosyal konumlandırmayı, kesişen güç eksenleri matrisinde birleştirerek, algılamakta ve kadın haklarında yaşanan çoklu ayrımcılıkla ilgili bütüncül bir çerçeve yaratarak, yeniden değerlendirme olanağı yaratmaktadır.

Anaktar kelimeler: kadın hakları, çoklu ayrımcılık, kesişimsellik


Bu makaleye nasıl atıf yapılır

APA 7th edition
Bakir, Z.G. (2025). Kadın Haklarında Çoklu Ayrımcılık Üzerine Kesişimsel Bir Okuma. UFÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(1), 1-12. https://doi.org/10.29329/ufusobed.2025.1115.1

Harvard
Bakir, Z. (2025). Kadın Haklarında Çoklu Ayrımcılık Üzerine Kesişimsel Bir Okuma. UFÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(1), pp. 1-12.

Chicago 16th edition
Bakir, Z. Gonul (2025). "Kadın Haklarında Çoklu Ayrımcılık Üzerine Kesişimsel Bir Okuma". UFÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1 (1):1-12. https://doi.org/10.29329/ufusobed.2025.1115.1

Kaynakça

    Batu, K, Görmez, A., (2024). Siyah Feminizm ve kesişimselliğe eleştirel bir yaklaşım. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı / Issue: 36(2024), 399-411.

    Bilge, S., (2010). Recent feminist outlooks on ıntersectionality. Diogenes. 57(1), 58– 72.

    Bilge, S.,(2013). Intersectionality undone. Saving Intersectionality from feminist ıntersectionality studies. Du Bois Review, 10(2), 405–424.

    Caltekin, D.A. (2021). Kadınlara yönelik her türlü şiddet ve ayrımcılığı hukukun kesişen adaletsizlikleri üzerinden okumak. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi - Istanbul University Journal of Women’s Studies, 23, 53–69. https://doi.org/10.26650/iukad.2021.879991

    Crenshaw, K., (1989). Demarginalizing the Intersection of race and sex: A black feminist critique of antidiscrimination doctrine, feminist theory and antiracist politics. University of Chicago Law Review, 139-167.

    Crenshaw, K., (1991). Mapping the margins: Intersectionality, identity politics, and violence against women of color. Stanford Law Review, 43(6), 1241-1299. Cole, B. A., (2009). Gender, narratives and intersectionality: Can personal experience approaches to research contribute to “undoing gender”? International Review of Education, 55(5–6), 561–578. Collins, P. H., (2015). Intersectionality’s definitional dilemmas. Annual Review of Sociology, 41, 1-20.

    Mutluer, N. (2008). Cinsiyet halleri: Türkiye’de cinsiyetin kesişim sınırları. İstanbul: Varlık Yayınları.

    Nash, J. C. (2008). Rethinking intersectionality. Feminist Review, 89 (1), 1-15. Özkazanç, A. (2018). Türkiye’de kadın hareketi ve kesişimsellik yaklaşımı kesişimsellik tartışması. N. Berber (Der.), Duvarları yıkmak, köprüleri kurmak: yeni küresel feminizmin yükselişi ve imkanları içinde (s. 24-37). İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği.

    Rodriguez, Jenny K. (2018). Intersectionality and qualitative research. In C. Cassell, A. Cunliffe, & G. Grandy, The SAGE Handbook of Qualitative Business and Management Research Methods: History and Traditions (pp. 429–461).

    https://feministbellek.org/kesisimsellik/#:~:text=Kesi%C5%9Fimsellik%20cinsiyet%2 C%20cinsel%20y%C3%B6nelim%2C%20s%C4%B1n%C4%B1f,ele%20al%C4%B1namay aca%C4%9F%C4%B1n%C4%B1%20vurgulayan%20bir%20yakla%C5%9F%C4%B1md% C4%B1r.